Kameraad als vijand
Vriend & vijand is het thema van de Maand van de Geschiedenis 2014. Een mooi historisch thema, want het denken in wij versus zij bepaalt nogal eens de loop van de geschiedenis. Een toepasselijk boek om deze maand aandacht aan te besteden is de nieuwe jongerenroman van de Britse schrijver Paul Dowsell, internationaal doorgebroken met Ausländer. Zijn boek kreeg in Nederlandse vertaling de ironische titel Kameraad mee (de originele titel luidt Red Shadow). Ironisch omdat in de Sovjet-Unie van Stalin het juist de kameraden waren die je moest wantrouwen.
Het verhaal speelt zich af in 1941. De 16-jarige Misha Petrov woont met zijn vader, persoonlijk secretaris van Josef Stalin, in het Kremlin. Zijn moeder is een jaar eerder als ‘volksvijand’ weggevoerd. Of ze nog leeft, is onbekend. Hoewel ze nog in de gunst zijn van Stalin, een oude dienstkameraad van Misha’s vader, moeten ze continu op hun tellen passen. Elk woord kan tegen je gebruikt worden, elk gedrag is verdacht. Zo roept de Komsomolafdeling op zijn school Misha op het matje, omdat hij bij de kerk is gesignaleerd en een oprechte kameraad natuurlijk spuugt op religie. De enige die hij durft te vertrouwen is Valya.
En dan komt er nog een gevaar bij: de Duitsers dreigen hun land binnen te vallen. Stalin negeert alle signalen en iedereen die het waagt hiertegen in te gaan, wordt afgevoerd. Het leger is niet paraat, het wapentuig onder de maat en in een week tijd sneuvelen twee miljoen Russen. Misha, die oprecht geloofde in het communistische ideaal, ontdekt steeds meer de grauwe werkelijkheid en de willekeur en wreedheid van de Sovjetleiders. Het beleid wordt door de oprukkende Duitsers almaar grilliger en uiteindelijk dreigen Misha en Valya ook slachtoffer van het regime te worden. Dowsell beschrijft wat er gebeurt in een land als niemand mag zeggen wat hij denkt en als kameraden vijanden blijken te zijn. / BR
Paul Dowsell, Kameraad. Vertaald door Ernst Bergboer. 234 blz. Utrecht, Callenbach, 2014. Vanaf 14 jaar.
Gepubliceerd in: Didactief, 44e jaargang, nr. 8/ oktober 2014
