Hoe vertel je het verhaal van de Holocaust aan kinderen? Jeugdboekenschrijvers staan daarbij voor de lastige opgave om recht te doen aan de geschiedenis en toch een hoopvol verhaal te vertellen. En dus zijn hoofdpersonen in oorlogsboeken voor basisschoolkinderen altijd die ene uitzondering op de regel: degene die ontsnapte waar iedereen stierf of degene die wel in verzet kwam, waar iedereen mee marcheerde.
Het is bijvoorbeeld ondenkbaar dat een van de kinderen die vanuit kamp Vught in juni 1943 op transport gingen via Westerbork regelrecht de gaskamers van Sobibor in, hoofdpersoon is in een jeugdboek. En toch geeft Fedor de Beer deze kinderen in Het Kindertransport een stem. Hij doet dat met een omweg, eentje die literair nogal gekunsteld is, maar tegen deze achtergrond wel begrijpelijk.
Na de dood van haar oma erft Marit haar zilveren medaillon. Het is het begin van een ontdekkingstocht naar oma’s geheime leven. Oma Johanna blijkt als baby te zijn ontsnapt aan het kindertransport, doordat haar broer Emmanuel haar in handen van een spoorbeambte heeft geduwd. Op haar dertiende krijgt Johanna (eigenlijk Rachel) het medaillon dat tussen de babykleertjes verstopt zat en vanaf dat moment zijn de geesten van Emmanuel en haar twee zusjes om haar heen. En nu bezoeken ze ook Marit die nog van niets weet. Dat is een lastige constructie, want het verhaal zou snel uit zijn als zij zouden vertellen hoe de vork in de steel zit. Maar tegelijk is het raar dat ze dat niet doen. Zoals Marit uitroept tegen Emmanuel: ‘Ik begrijp er niets van. Waarom vertel je het niet gewoon?’
Met kleine aanwijzingen van Emmanuel gaat Marit zelf op onderzoek uit. Ze ontdekt dat haar oma de wensen van alle in Sobibor omgekomen 1269 kinderen van het Vughtse transport heeft genoteerd en haar leven vervolgens heeft gewijd aan het in hun plaats verwezenlijken daarvan, van meedoen met een zeepkistenrace tot en met trouwen in een witte jurk. Met deze variant op het voorlezen van de namen op 4 mei of 8 juni (herdenking kindertransporten) geeft De Beer de slachtoffers van massavernietiging hun persoonlijkheid terug. Een fictieve weliswaar, maar toch. Zoals hij Marit laat zeggen: ‘Er zijn geen zes miljoen Joden vermoord, maar er is zes miljoen keer één mens vermoord.’ / BR
Fedor de Beer, Het Kindertransport. 176 blz. Vanaf 10 jaar. Unieboek/Het Spectrum, 2014, isbn 9789000334773. Prijs € 15,99
Op 8 juni vindt in kamp Vught samen met leerlingen van BS De Schalm de officiële herdenking plaats van de kindertransporten in Nationaal Monument Kamp Vught.
